მეგობრობისა დადგენულობა ერეკლე II-სა და სოლომონ I-ს შორის (1773)

ვითარცა გვაქვს უმეტესი მორჩილება და უგულსმოდგინესი სრულიად ყმობისა მოცემულობა სრულიად უგანათლებულესის დიდის ხელმწიფისა ჩვენისა იმპერატრიცა ეკატერინა ალექსის ასულის და თვითმპყრობელის სრულიად რუსეთისას, ჩვენ, საქართველოსა და კახეთის მეფე ირაკლი და სრულიად იმერეთის მეფე სოლომონ, სრულიად უგანათლებულესის იმპერატორობის დიდებულების დედობრივის ბრძანებით ამ ვალდებულობისა ჩვენის ხელწერილობით ურთიერთა შორის მეობრობისა პირადუფერებლობით დადგინებულობას ვაწესებთ, საერთოსა შურისმეძიებელის ქრისტიანეთა მტერთა ზედა მოქმედებად და ვალდებულებისამებრ ურთიერთა შორის გულს-მოდგინებით შესაწევნელად, როგორც ამ ქვემორე პუნკტებში ვრცელად აცხადებს:

1. ყოველნი, რომელნი ამას წინათ ურთიერთა შორის გულნაკლულევანება ერთმანეთში გვქონდა, საუკუნოდ დაუტევებთ.

2. პირ-და-პირ შურის მეძიებელის სრულიად რუსეთის იმპერიის და სრულიად ქრისტიანეთა მტერთა ზედა, რომელ არს ურუმიის და ყოველთა, რომელნიც იმათნი შემწენი არიან, რაც უნდა ხალხი იყოს, რომელსაც ჩვენ მოვსწუდებოდეთ და შეიძლებოდეს ყოვლისფრით ჩვენის შეძლებით და ძალით სწორესა ჩვენის სიმართლით, იმათზედ მტერობით ვიმოქმედოთ.

3. ვინიცობა არის, რასაც, დროს ჩვენს ქვეყანაში მტერი შემოვიდეს, ერთმანეთს მსწრაფლად ჯარით მივეშველნეთ და ყოვლისფრით, რაც კი შეიძლებოდეს, გავისარჯნეთ.

4. როდესაც ჯარი ვისმე ჩვენში ერთმანეთს სჭირდეს და რომელმანც მეპატრონემ ჯარი შესაწევნელად ერთმანეთს სთხოვოს, იმ დროს ვისიც ქვეყანა იყოს, იმ ქვეყნის მეპატრონემ იმ ჯარს სურსათი მისცეს და გააძლებინოს.

და ვინიცობა არის, ჩვენ ორნივ მეპატრონენი ჯარებით მტრის ქვეყანაში შევიდეთ, იმ ჟამს ყოველმან მეპატრონემან თავს-თავის ჯარს სურსათით, თუ სხვით რითმე, თვითონ ჩვენ ჩვენის შეძლებით გავაძლებინოთ.

5. დღეის იქით დამნაშავე ჩვენზედა, რაც უნდა რიგი კაცი იყოს, ჩვენნი ყმანი, თავადნი, თუ აზნაურნი, ერთი-ერთმანეთს, თვინიერ ნებით გარდასახლებულნი ორსავ მხრიდამ გლეხი, თუ სხვა, დაუყოვნებლივ მივსცეთ.

6. ვინიცობა არის, რომლისაგან მარადის ღმერთმან დაგვიცვას სწორედ, ჩვენსავე ქვეყანაში ერთი-ერთმანერთისაგან შფოთი აღიძრას, ვისგანაც უნდა იყოს, მაშინვე ერთმანერთს მივეშველენეთ და რითაც კი შეიძლებოდეს, ისე დავაწყნაროთ, თუ გინდა ჩვენი ძმაცა და შვილიც იყოს, თუ უსამართლოთ იყოს, ისინიც დავაწყნაროთ და ავად მოვეპყრათ, ამისთვის, რომ ის უბედურებობა იმ ქვეყნისგან ამოიგდოს და აღარ მოძრაობდეს.

7. დასასრულსა ამისისა, ვინაითგან ყოველივე საქმენი დროსა და სწორესა ჟამსა წინაშე საერთოსა მტრის ვალდებულობისამებრ შემწეობით უნდა წინუძღვეთ, ამისთვის რომ იმ დროს რიცხვით ჯარის განწესება ჯერ არ შეგვიძლიან, და ამა ყოველსა დაუტევებთ მომავალსა მშვიდობისა და კეთილის დრომდის. და უნდა ვეცადნეთ, რათა ჟამითა-ჟამად ერთი-ერთმანერთს სიყვარულობით და ერთობით, სწორისა და პირდაუფერობლისა, კაის რიგით აღვასრულოთ და მივსცეთ კეთილი რიგი.

8. და სრულიად ესე ზემოხსენებულნი პუნკტები სწორესა ჩვენის ქვეყნის მშვიდობისათვის, არათუ ჩვენს ამ ქვეყნის მოვლისა და მეპატრონებისა ჟამსა შინა იმოქმედოს, არამედ ვამტკიცებთ, რათა ჩამომავლობანამცა ჩვენმან უთუოდ და უცვალებელად ეს პუნკტები კეთილად აღასრულონ; და არც უნდა ერთმანეთს ასე საქმე გაუჭიროთ, რომ იმის მიზეზებით ის პუნკტები დაირღვეს, რომელსა შინა შეგვეწევის ჩვენ ღმერთი უფალიც.

და რათა ძალნი ესე მოქმედებისანი რომელნი დაგვიდგინებიან ურთიერთთა მეგობრობის და სიყვარულობისა შესაწევნელნი პუნკტები, ჩვენ ყოველმან და ჩამომავლობამანცა ჩვენმან უნდა უკეთესისა და სწორის საქმითა ყოველს შინა დაურღვეველად დაიცვან, და ამ განწესებულობისა რიგითა გულსმოდგინებით იქცეოდენ და ირჯებოდენ.

9. ყოვლად უმდაბლესად ვითხოვთ ჩვენ, თქვენი მაღლის ღრაფობის ბრწყინვალებავ, რომ ეს პუნკტები მის დროს მათს იმპერატორობის დიდებულებას და ჩვენს დიდებულს მფარველს სრულიად უმაღლესის გასასინჯავად უმდაბლესის მირთმევით ღირს ვყოთ, რომელი ჩვენ ეს ჟამსა აქ ჩვენთან ვექილი მათის იმპერატორობის დიდებულებას და ჩვენს დიდებულს მფარველს სრულიად უმაღლესის გასასიჯავად უმდაბლესის მირთმევით ღირს ვყოთ, რომელი ჩვენ ეს ჟამსა აქ ჩვენთან ვექილი მათის იმპერატორობის დიდებულების საქმესა შინა ლეიბ-ღვარდიის უფლის კაპიტანის ლვოვის ყოფნასა შინა ჩვენის ბეჭდით დავბეჭდეთ და სწორედ ჩვენი ხელი მოვაწერეთ, და წარმოსაგზავნელად და თქვენის მაღალის ღრაფობის ბრწყინვალების წინაშე ამას მივართვათ.

შეთანხმებას ხელს აწერენ მეფე ქართლისა და კახეთისა, ერეკლე და სრულიად იმერეთის მეფე სოლომონი.

* * *

1774 წელს, რუსთა ჯარის წასვლის შემდეგ, ფაშამ იმერეთში 4 ათასი კაცისაგან შემდგარი ჯარი გამოაგზავნა და თან დადიანი და აფხაზეთის მთავარიც წააქეზა სოლომონის წინააღმდეგ. სოლომონის თხოვნით, ერეკლე II-მ დადიანს ღალატზე ხელი ააღებინა და მანაც უარი თქვა თურქების წინადადებაზე. ამ დროს, ერეკლე თავად ემზადებოდა იმერეთში გადასასვლელად, როცა თურქთა ჯარმა სასწრაფოდ უკან დახევა დაიწყო. 6 თებერვალს გაიმართა გადამწყვეტი ჩხერის ბრძოლა. იმერთა ჯარი მტერს ჩხერის ვიწროებში ჩაუსაფრდა და უკან დასახევი გზა მოუჭრა. სოლომონის რაზმებმა კი ოსმალთა ზურგს დაარტყეს. ოსმალებმა ბრძოლის ველზე 1000 მეომარი დაკარგეს, 600 კაცი ტყვედ ჩავარდა, იმერთა მდევარმა რაზმმა ჩხერიდან ვახანამდე დაახლოებით 1400 მებრძოლი მოკლა. თავად სოლომონს კი სულ 50 მებრძოლი დაეღუპა.

ათასგვარ ხერხს ხმარობდნენ ქართველები მრავალრიცხოვან მტერთან ბრძოლაში. იმერეთში, ერთ-ერთ ციხეში იმერლები ყოფილან გამაგრებული. ციხეს თურქები მიესიენ. თურქები რომ დაუნახავთ, ქართველები უეცრად, განგებ, გარეთ გამოვარდნილან ციხიდან და გაქცეულან, ნადავლს დახარბებული თურქები უცებ შეცვენილან ციხეში. ციხე, რომელიც დანაღმული ყოფილა, აფეთქებულა და ხუთიათასი თურქი განადგურებულა.

1774 წლის ნოემბერში სოლომონ I-მა რუსეთში ელჩად კვლავ დავით კვინიხიძე მიავლინა, რომელსაც თან ოფიციალური თხოვნა მიჰქონდა იმპერატორ ეკატერინე II-სთან იმერეთის მფარველობის შესახებ. მაგრამ ამ დროისათვის ქუჩუკ-კაინარჯის ზავი (1774 წლის 10-21 ივლისი) უკვე დადებული იყო, რომლის შედეგების შესახებ სოლომონმა ეკატერინეს მიერ გამოგზავნილი სიგელით შეიტყო. ამ ზავის 23-ე მუხლის თანახმად, რუსეთი ცნობდა დასავლეთ საქართველოზე ოსმალეთის უფლებას გარკვეული პირობებით - რუსეთი ოსმალეთს უბრუნებდა რუსული იარაღით აღებულ ციხეებს: ბაღდათს, შორაპანს და ქუთაისს, მაგრამ დანარჩენი ციხეები იმერეთის მეფეს რჩებოდა. ოსმალეთი უარს ამბობდა ადამიანების ხარკზე და ყოველგვარ გადასახადზე; ვალდებულებას კისრულობდა არ შეევიწროებინა ქრისტიანული ეკლესია. ეს დათმობები, უპირველეს ყოვლისა, სოლომონ მეფის გმირული ბრძოლის შედეგად იყო მიღწეული. ამდენად, ქუჩუკ-კაინარჯის ზავის შემდეგ იმერეთის მდგომარეობა საგრძნობლად გაუმჯობესდა და სოლომონის ხელისუფლება უფრო განმტკიცდა. ადგილობრივი მთავრებიც ვეღარ ბედავდნენ ურჩობას.

1776 წლის 5 ოქტომბერს იმერეთის მეფეს თურქეთის ელჩობა ეახლა და სულთნის ფირმანი გადასცა ძვირფასი საჩუქრებითურთ. ამით დასტურდებოდა, რომ რუსეთ-თურქეთის ომის შედეგად თურქები დასუსტდნენ და ქართლ-კახეთთან და იმერეთთან ბრძოლის უნარი დაკარგეს.

სოლომონს ქედი მოუხარეს და მის გვერდით დადგნენ ოდიშის და გურიის მთავრებიც. გაძლიერდა და გამრავლდა მოსახლეობა, თითქმის მთლიანად აღიკვეთა ტყვეთა სყიდვა. სოლომონი ახლა უკვე შიდა სახელმწიფო საქმეებს, ეკლესიის გაძლიერებას, ტაძრების მშენებლობას, ხალხის კეთილდღეობას აქცევდა დიდ ყურადღებას.

1778 წელს სოლომონს ისევ მოუწია ბრძოლით დაემორჩილებინა აჯანყებული მოწინააღმდეგე თავადები. მას, მართალია, უკანონო, მაგრამ ერთადერთი ძე, ალექსანდრეც კი აუჯანყეს. მეფემ მოჯანყენი მკაცრად დასაჯა, შვილი კი მათ მიერ ცოლად შერთულ აბაშიძის ქალს გაჰყარა და ბერი წულუკიძის ასულზე დააქორწინა. უჯერო ქორწინებისთვის ეკლესიისგან შეჩვენებული ალექსანდრე მალევე გარდაიცვალა. სამღვდელო კრებამ მეფეს ნება არ მისცა, შვილი ეკლესიაში დაემარხა: "ხოლო სამღვდელოთაცა კრებათა არა აუფლეს მეფესა დამარხუა ძე თვისისა, ვინაითგან კრულ ჰყვეს იგი განტევებისათვის ცოლისა და უჯეროისა ქორწინებისათვის, თუმცაღა მეფე ევედრა მრავალთა ეპისკოპოსთა, გარნა არა უსმინეს მას და ერთისა მღვდლისა წინა გაძღოლითა დაფლეს იგი გარეგან ეკლესიისა". შვილის სიკვდილმა ძალზე იმოქმედა მეფეზე, ხშირად ავადმყოფობდა...

1779 წელს, სოლომონ I-სგან მოკავშირის ჩამოსაშორებლად, ოსმალეთის მთავრობის დავალებით, ოდიშში აფხაზებისა და ჩრდილო-დასავლეთ კავკასიელი მოლაშქრეებისაგან (ჯიქები, ალანები, ჩერქეზები, ბალყარელები და ყირიმელი თათრები) შემდგარი დიდძალი ჯარი შეიჭრა.

კაცია II-ე დადიანმა დახმარება იმერეთის მეფეს სთხოვა. სოლომონ I იმერეთ-გურიის ლაშქრით დადიანს მიეშველა, სწრაფად გადავიდა ოდიშში და დადიანთან ერთად რუხის ციხესთან ბრძოლაში ბრწყინვალე გამარჯვება მოიპოვა. გა-მარჯვებულებმა ხელთ იგდეს მრავალი ტყვე და დიდძალი ალაფი, მტრის არტილერია. რუხის ბრძოლამ დიდი ხნით შეაჩერა თურქთა ექსპანსია საქართველოში ჩრდილო-დასავლეთიდან. თუმცა, ამის შემდეგ, ოსმალებმა ქვემო გურიის და აჭარის სიმაგრეებიდან დაიწყეს ორგანიზებული თავდასხმები იმერეთზე.1781 წელს სოლომონმა აჭარაზე გალაშქრება სცადა, მაგარამ ამ ლაშქრობას წარმატება არ მოჰყოლია.

1783 წელს სოლომონმა მოინდომა აღმოსავლეთ საქართველოსა და რუსეთს შორის გაფორმებული ტრაქტატის მსგავსი ხელშეკრულება გაეფორმებინა რუსეთთან. ამ ამბავმა ოსმალეთი იმდენად შეაშფოთა, რომ იმავე წლის 1-ელ ნოემბერს საგანგებო ელჩობა გაუგზავნეს სოლომონს, რათა უარი ეთქვა რუსეთთან ურთიერთობაზე. ელჩი სოლომონს უარით გაუსტუმრებია.

მალე სიკვდილიც ეწვია მეფეს.

1784 წლის მარტში, სოლომონი 6-ათასიანი ლაშქრით გურიაში შევიდა, გურულების და ქობულეთელების ჯარი შეიერთა და ქობულეთის ციხე აიღო, ჩაქვს გაშორდა და ბათუმამდე მივიდა, თურქები ამ მხარიდან გარეკეს და დაპყრობილ ადგილებზე მარილი მოაყარეს, რომ მტერს აქ მეტად აღარ გაეხარა.

თურქული გარნიზონები ქართველებს ჩაუსაფრდნენ და უკან მობრუნებულ სოლომონს ნაჭიშკრევთან გადაუდგნენ წინ, ალყაში მოაქციეს, სროლა აუტეხეს, სასტიკად დაამარცხეს მისი ჯარი, სოლომონი გურიის ლაშქრის სარდალს თავისი ცხენით გამოუყვანია. თურქებმა ქვემო გურია და აჭარა ისევ დაიკავეს და აიკლეს.

მეფე, რომელმაც "ჭენებითა მახვილისათა" განდევნა თავისი სამეფოდან უცხო თესლი აგარიანთა, ნაჭიშკრევთან მარცხის ელდას გადაჰყვა: 23 აპრილს, გიორგობის დღესასწაულზე, ხონში მიდიოდა. ცხენზე ამხედრებისას გადმოვარდა და გარდაიცვალა. ანდერძის თანახმად, გელათის ტაძარში დაკრძალეს.

სოლომონის გარდაცვალებას კონსტანტინოპოლში ზეიმით შეხვდნენ. გახარებულმა დიდმა ვეზირმა ახალციხის ფაშას შიკრიკს ხალათი უბოძა.

ქართველი ხალხი კი მწარედ დასტიროდა თავის მეფეს, რომელსაც "დიდი" უწოდა და დავით აღმაშენებლისა და თამარ მეფის გვერდით მიუჩინა საპატიო ადგილი. წმინდა სოლომონ II-ის სიტყვით, სოლომონ I იყო "დიდ სახელოვანი, ქვეყანასა ჩვენთა უშჯულოთა მაჰმადიანთა ძირითურთ აღმფხვრელი და ქრისტესთვის მრავალგზის სისხლ დათხეული, იმერთა მეორე აღმაშენებელი".

1809 წელს შედგენილი ერთი დოკუმენტი ასე ახასიათებს სოლომონს: "მეფე დიდი სოლომონ, რომელმან სამეფოით თვისით განსდევნა მრავლით ჟამიდგან მკვიდრნი ბილწნი მახმედიანნი და იწვადა ხრმალი მისი ძლიერი ზურგთა მათ ზედა და შეღება მიწა საძაგითა სისხლითა მათითა და გარდააგდო ტყვის სყიდვა იმერეთს სამარადისოთ, განანათლა სამეფო თვისი კეთილად, განაშვენა სამღვდელონი, აღაყვავა ეკლესიანი ყოველნი".

ვახტანგ ბატონიშვილის (ერეკლე II-ის ძის) დახასიათებით, სოლომონ I იყო "კეთილმსახურებისა ტრფიალ და სიმხნესა შინა ჩინებულ, სიმდაბლისა მოყვარე და სიტკბოებით მოალერსე მხილველთა თვისთა. ამან დასაჯნა და დაამდაბლნა სამეფოსა შინა თვისთა წინააღმდეგნი მეშფოთარნი და ქვეყნის ამრევნი გვამნი და ჰყო მშვიდობა იმერეთსა შინა. სძლია სერასკერსა ხონთქრისასა, აგრეთვე ლეკთა დიდთა მხედრობათა შთასრულსა იმერეთად. განყარა მუნ მყოფნი თურქნი, აღმოკვეთა კნინღა ორნი დიდი ბოროტმოქმედებანი სრულიად იმერეთსა შინა, ესე იგი კაცთა კვლა და მპარაობა. გარნა მესამე უბოროტესი ესე იგი ტყვის სყიდვა დროსა თვისსა სრულიად უჩინო ჰყო".

1784 წლის სექტემბერში იმერეთის ფეოდალები ასე მიმართავდნენ რუსეთის მთავრობას: "ძლიერად მოღვაწე ჩვენი გამომხსნელი ჴელმწიფე მეფე სოლომონ უწყალოსა სიკვდილისა მიერ მიგვეღო და ჩვენ ერთობით ობლად დატევებულ ვართ, მისთვის ყოველნი მისისა დამიწებისა მგლოვარენი და მარადის სულთქმით მომხსენებელნი მისნი". სოლომონის შეფასებაში საქართველოს მოსახლეობის ყველა ფენა, მისი თანამებრძოლი თუ მოწინააღმდეგე, ერთსულოვანი იყო: ხალხმა მას დიდი უწოდა.

ხატოვნად უთქვამს ხალხს: თუ სოლომონ I-ის გამეფებისას "იმერეთი კოჭლიც გახლდათ, ყრუც, ბრმაც და კბილებ-ჩაცვენილიც", ახლა (მისი მეფობისას) "ყველაფერი კარგად ესმის, შორს ხედავს, ფეხებზე მაგრად დგას და კბილებიც ამოუვიდა, რომ მტერს უკბინოს... მთელი სამეფო გამობრუნდა და გამოკეთდაო".

ერთ ხალხურ ლექსში ხალხი მეფეს ათქმევინებს:

"ამის ავი კაცი ვიყავ, ტყვე არვის ვაყიდვინეო,

მწყემსი ვასუქე, ვადიდე, ჩეროს ქვეშ დავაძინეო".
.....................................................

წმინდა სოლომონთან დაკავშირებით ასევე შეგიძლიათ წაიკითხოთ სხვა სტატიები - გადადით ლინკზე