წმიდა მოწამე ვასილისკო (+308) წმიდა დიდმოწამე თეოდორე ტირონის ძმისწული იყო და იმპერატორ მაქსიმიანე გალერიუსის დროს ძმებთან, ევტროპისა და კლეონიკესთან ერთად აღესრულა ქრისტესთვის.
წმიდა მოწამენი კლეონიკე და ევტროპი ჯვარზე გააკრეს (ხს. 3 მარტს), მოწამე ვასილისკო კი კომანში (დასავლეთ საქართველო) გადაასახლეს. საპყრობილეში მყოფ წმიდა ვასილისკოს უფალმა დახმარება აღუთქვა და აუწყა, რომ მოწამეობრივად აღესრულებოდა კომანში. წმიდანმა დილეგის დარაჯებს სთხოვა, მშობლიურ სოფელში გაეშვათ ოჯახთან გამოსამშვიდობებლად. დარაჯებმა, რომლებიც პატივს სცემდნენ წმიდანს მის მიერ აღსრულებული სასწაულებისა და ღვთივსათნო ცხოვრებისათვის, შეუსრულეს მას თხოვნა.
როცა აგრიპამ ეს ამბავი გაიგო, განრისხდა და მკაცრად დასაჯა დარაჯები. წმიდანის მოსაყვანად მან ჯარისკაცების რაზმი გაგზავნა მაგისტროსის მეთაურობით. საპყრობილეში დაბრუნებულ ვასილისკოს მძიმე ბორკილები დაადეს, ფეხზე კი ლურსმნებგაჩრილი რკინის ჩექმები ჩააცვეს და კომანში გაგზავნეს.
პაპანაქებისაგან შეწუხებული მგზავრები ერთ სახლში შევიდნენ დასასვენებლად, მშიერ-მწყურვალი წმიდა მოწამე კი მცხუნვარე მზის ქვეშ ხეზე მიაბეს. მძიმე ბორკილებით შეჭურვილი წმიდანი მხურვალედ ევედრებოდა უფალს. მოულოდნელად ზეციდან გაისმა ხმა: "ნუ გეშინინ, მე შენთანა ვარ". მიწა იძრა, კლდე გაიპო და წყარომ ამოხეთქა. მიწისძვრით შეშინებული მაგისტროსი, ჯარისკაცები და ოჯახის დიასახლისი ტროიანა გარეთ გამოცვივდნენ და მომხდარი სასწაულით განცვიფრებულებმა წმიდა მოწამე გაათავისუფლეს. წმიდანთან სოფლის მცხოვრებლები მოდიოდნენ და კურნებას იღებდნენ.
ბოლოს მოწამე მმართველ აგრიპას მიჰგვარეს. მან კერპების თაყვანისცემა მოსთხოვა წმიდა ვასილისკოს. მოწამემ უპასუხა: "მე ყოველ ჟამს ვწირავ უფალს სადიდებელ და სამადლობელ მსხვერპლს".
წმიდანი სამსხვერპლოსთან მიიყვანეს. მოულოდნელად ზეციდან ცეცხლი გარდამოხდა, სამსხვერპლო
დაწვა, კერპები კი მტვრად აქცია. აგრიპას ბრძანებით წმიდანს თავი მოჰკვეთეს, გვამი კი მდინარეში გადააგდეს.
ამ წყალში ქვებს დღესაც ატყვია წითელ ლაქებად სისხლი წმ. ვასილისკოსი.
ქრისტიანები მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხიდან, განსაკუთრებით საბერძნეთიდან, მოდიოდნენ ამ ადგილას სალოცავად 4 ივნისს (ძვ. სტ. 22 მაისს), წმინდანის წამების დღეს.
წამების შემდეგ წმინდანის ნაწილები სწორედ ამ წყაროდან აღმოსავლეთით, 400 მეტრში, მაღლობზე დაკრძალეს. შემდგომ ამ ადგილას ტაძარი აუშენებიათ, რომლისგანაც სამწუხაროდ ამ პერიოდისთვის ნანგრევებიღა დარჩა.
თუმცა აღსანიშნავია, რომ ქართულ-აფხაზური კონფლიქტის შემდეგაც გამოჩნდნენ საბედნიეროდ ღვთის მოყვარული ადამიანები და დღეს იმ ადგილას ხისგან აშენებული კოხტა სალოცავი დგას.
კომანში გადმოსახლებულ წმიდა იოანე ოქროპირს სიკვდილის წინ გამოეცხადა წმიდა ვასილისკო და აუწყა: "ხვალ ჩემთან იქნები". მართლაც, წმინდა იოანე მეორე დღეს აღესრულა კომანში და იქვე დაკრძალეს, თუმცა შემდგომში კონსტანტინოპოლში გადაასვენეს.
