თავისუფლების ცნების გაგება საკმაოდ განსხავებულია, მას სხვადასხვა მნიშვნელობით ხმარობენ. ამათგან მხოლოდ სამს გამოვყოფთ.

პირველი გახლავთ მისი მეტაფიზიკური მნიშვნელობა, როცა ეს ცნება ნების თავისუფლებად მოიაზრება, ადამიანური ბუნების ერთ-ერთი ფუნდამენტური თვისებაა და სიკეთესა და ბოროტებას შორის პიროვნების შინაგანი არჩევანით გამოიხატება. ქრისტიანული სწავლების თანახმად, ნების თავისუფლება იმ თვისებად გვევლინება, რომლის დაკარგვაც პიროვნების დეგრადაციას იწვევს. ადამიანის ამ თავისუფლებაზე არავის აქვს გავლენა: არც საზოგადოებას, არც კანონებს, არც ხელისუფლებას, არც დემონებს, არც ანგელოზებს და არც თვით უფალს.

მაგრამ როგორც კი ნებელობის თავისუფალი აქტი გარე სამყაროში იწყებს განხორციელებას, "მატერიალიზაციას", ის მრავალგვარ წინააღმდეგობას აწყდება. ადამიანის თავისუფალ მოქმედებას ზღუდავს კანონი, წეს-ჩვეულებები, საზოგადოებრივი მორალი... ეს თავისუფლების სოციალური გაგებაა.

არსებობს თავისუფლების სულიერი გაგებაც. პავლე მოციქული ამბობს: სადაც უფლის სულია, იქ თავისუფლებააო (II კორ. 3,17). სულიერი თავისუფლება ქრისტიანის განსაკუთრებული ერთობაა სულიწმინდასთან. ასეთი ადამიანი ბატონობს საკუთარ ეგოიზმზე, ვნებებზე, ცოდვილ გრძნობებზე, სურვილებზე - საკუთარ თავზე. სულიერად თავისუფალ კაცს მოციქული "ახალს" უწოდებს (ეფ. 4,24) და ამით ხაზს უსვამს მისი გონების, გულის, ნებელობისა და სხეულის ქრისტეს სახით (აღდგომის შემდგომ) განახლებულობას. ცოდვაში მცხოვრები კი "ძველია" (ეფ. 4,22), "მონაა" (რომ. 6,6-17), რომელსაც არა აქვს ძალა, სარწმუნოების სწავლებასა და სინდისის ხმას მისდიოს და აირჩიოს ის, რაც მისთვის სასიკეთოა. სულიერი მონობის, როგორც ჭეშმარიტი თავისუფლების ანტითეზის, არსს პავლე მოციქული ასე გადმოგვცემს: "ვინაიდან რას ვაკეთებ, არ ვიცი: იმიტომ რომ იმას არ ვაკეთებ, რაც მსურს, არამედ რაც მძულს, იმას ვაკეთებ... ვინაიდან არ ვაკეთებ კეთილს, რომელიც მსურს, არამედ ვაკეთებ ბოროტს, რომელიც არ მსურს... ჩემს ასოებში მე ვხედავ სხვა რჯულს, რომელიც წინააღმდეგობას უწევს ჩემი გონების რჯულს და მხდის ჩემს ასოებში მყოფი ცოდვის რჯულის ტყვედ" (რომ. 7,15; 19,23). სულიერი თავისუფლების, და არა გარეგანის, ძიებაა ქრისტიანის უმაღლესი მიზანი.

ეკლესია ორბუნებოვანია - მას გარეგანი და შინაგანი ბუნება გააჩნია. ამის კვალობაზე, მასში ორი განსხვავებული თავისუფლება მყოფობს.

"სადაც უფალია, იქ თავისუფლებაა". ეკლესიაც ყოველთვის თავისუფალია. თავისუფალია ისიც, ვისაც ქრისტე უყვარს ("ვისაც ჩემი მცნებები აქვს და იცავს მათ, მას ვუყვარვარ მე" (ინ. 14,21)). და ეს თავისუფლება აღემატება ყველა გარეგან თავისუფლებასა და პრივილეგიას. მას არ ეშინია არავითარი ადამიანური შეზღუდვებისა თუ შევიწროებისა. დევნულობანი კი მის დიდებას ემსახურება.

ეკლესია მარად უცვლელია. ქრისტეს აღდგომის, ამაღლების შემდეგ ის ისეთივე დარჩა, როგორიც მაცხოვრისა და მისი მოციქულების მიწიერი ცხოვრების დროს იყო. ის ასეთივეა დღესაც: "იესო ქრისტე გუშინ და დღეს - იგივეა უკუნისამდე" (ებრ. 13,8).

ეკლესიასაც, როგორც ნებისმიერ საზოგადოებრივ თუ რელიგიურ ორგანიზაციას, არსებობისთვის გარკვეული პრობები სჭირდება. მათ შორის, სახელმწიფოს მიერ რეგლამენტირებული რელიგიური თავისუფლება - ღია აღმსარებლობის უფლება და საკუთარი რელიგიური შეხედულებების პრაქტიკული განხორციელება, როგორც ინდივიდუალურად, ასევე კოლექტიურად. ამ მხრივ რელიგიური თავისუფლება არაფრით განსხვავდება სხვა მნიშვნელოვანი სოციალური თავისუფლებებისგან თუ ადამიანის უფლებებისგან, რომლებსაც თანამედროვე მსოფლიოში განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება.

ნებისმიერი ნება შეიძლება გამოყენებულ იქნეს არა მარტო საზოგადოების სასიკეთოდ, არამედ საზიანოდაც (საინფორმაციო საშუალება შესაძლოა დეზინფორმაციისთვის გამოიყენო - მშვიდობისა და უბიწოების ნაცვლად ხალხს ძალადობა და გარყვნილება უქადაგო...).

ადამიანის უფლება, იურიდიული გაგებით, ქრისტიანისათვის ყველაზე მთავარ - სულიერ თავისუფლებაზე - არაფერს ამბობს. თანამედროვე ადამიანის კატასტროფული ზნეობრივი დეგრადაცია ყველაზე განვითარებულ, "თავისუფალ" ქვეყნებში და იქ არსებული ეკლესიების მრევლში სულიერების აშკარა დაცემა გვიჩვენებს, რომ გარეგნული თავისუფლება აკრძალვების გარეშე არა თუ აღამაღლებს ადამიანს, არამედ ხშირად პიროვნების ზნეობრივი გახრწნის მიზეზი ხდება. ასე რომ, გარეგანი თავისუფლება არ არის უტყუარი და თვითკმარი ღირებულება.

მხოლოდ მაცხოვარია ჭეშმარიტად სრულქმნილი ახალი ადამიანი (ეფ. 2,15), ხოლო ყველა სხვა ადამიანი სულიერად არაჯანსაღია, რადგან ყველა მისი თვისება დაზიანებული და დამახინჯებულია ადამის ცოდვით. საზოგადოების ამოცანაა, შექმნას პირობები ადამიანების სულიერი განკურნებისათვის. როგორი უნდა იყოს ეს პირობები?

სოციალური თანაცხოვრებისათვის ადამიანები საჭიროებენ შესაბამის უფლებებს (შრომის უფლება, განათლების უფლება, აღმსარებლობის თავისუფლება, ინტერესების მიხედვით გაერთიანების უფლება და სხვა). მაგრამ ზოგიერთ სახელმწიფოში მკვიდრდება ისეთი უფლებები, რომლებიც საზოგადოებაში მანკიერებათა განვითარებას უწყობს ხელს (მაგალითად, პორნოგრაფიის პროპაგანდის უფლება, დისკრიმინაცია ნაციონალური ნიშნით, სატანიზმი და ა.შ.).

როგორ შევაფასოთ ესა თუ ის უფლებანი? ამ კითხვაზე პასუხს იძლევა ქრისტიანობის ფუძემდებლური დოგმატი სიყვარულის ღმერთზე (ღმერთი სიყვარული არს!). აქედან გამომდინარე, ნებისმიერი უფლების შეფასების მთავარი კრიტერიუმი მხოლოდ სიყვარული უნდა იყოს, რომელიც სხვისთვის სიკეთეს ეძიებს (სიკეთეს არა მარტო მიწიერს, არამედ, პირველ რიგში, მარადიულს (მთ. 22,37-39).

აბსოლუტურად თავისუფალი ღმერთია. უდიდეს სულიერ თავისუფლებას მიაღწიეს წმინდანებმა. მეტ-ნაკლებ თავისუფლებას ფლობს ყოველი ადამიანი. თავისუფლება დაკარგეს მხოლოდ სიკეთის უუნარო ადამიანებმა (ინ. 8,34-44). თავისუფლება, რომელიც სიყვარულის მიღმა დგას - უაღრესად საშიშია. სწორედ ასეთმა "თავისუფლებამ" უბიძგა "სიკეთისა და ბოროტების" შეცნობისაკენ ადამ და ევას, გაიმარჯვა პირველ ადამიანზე და ახლაც იმარჯვებს მის შთამომავლებზე, უღებს კარს სხეულისა და ყველა ვნების მონობას. ეს ყველაფერი წარმართ ბრძენებსაც ესმოდათ. ეპიქტეტე წერდა: "ვინც სხეულით არის თავისუფალი, სულით კი არა, ის მონაა, ხოლო ვინც შებოჭილია სხეულებრივ, მაგრამ სულიერად თავისუფალია - ის თავისუფალია". სამწუხაროდ, თანამედროვე ქრისტიანებს ეს არ ესმით. ამიტომ სოციალური თავისუფლება მათთვის უმთავრესი გახდა. თუმცაღა, აშკარაა, რომ ასეთ თავისუფლებას საზოგადოებაში განუკითხაობისა და პიროვნების ზნეობრივ დეგრადაციისკენ, უკულტურობისკენ მივყავართ, შედეგად კი იდეური ანარქიზმი, ძლიერი პიროვნებებისადმი, პარტიებისა და საიდუმლო თუ ღია საზოგადოებებისადმი გარდაუვალი დამონება მოსდევს.

გარეგანი თავისუფლება თვითმიზანს არ უნდა წარმოადგენდეს; ის ერთ-ერთი შესაძლებელი, მაგრამ არა აუცილებელი, პირობაა მთავარი მიზნის - სულიერი თავისუფლების მისაღწევად, ამიტომ, მართლმადიდებლური გაგებით, სოციალური თავისუფლება ყოველთვის შეზღუდული უნდა იყოს, რათა ადამიანის სულისთვის სასარგებლო გახდეს.

უპირველესად - მოყვასის კეთილდღეობა და მხოლოდ შემდგომ - საკუთარი - ეს არის ყველა მოვალეობისა თუ უფლების, მათ შორის - რელიგიური თავისუფლების ამოსავალი წერტილი. ქრისტიანობის მიხედვით კი სიკეთე არის ყველაფერი, რაც ადამიანს ყოველგვარი სიკეთის წყაროს - ღმერთს ამსგავსებს. აქედან გამომდინარე, რაც ამგვარი სიკეთის იდეის განხორციელებას უშლის ხელს, არ შეიძლება საზოგადოებაში დაკანონდეს. ამ იდეას ეთანხმებიან ყველა ქვეყნის საერო კანონმდებლებიც, როცა კრძალავენ მკვლელობას, ქურდობას, ძალადობას... მაგრამ ისინი, ამავე დროს, ვერ ხედავენ დანაშაულის ნამდვილ მიზეზებს - სამოქალაქო თავისუფლების მცდარ გაგებასა და გამოყენებას. ამიტომ თანამედროვე ევროპული თუ ამერიკული ცივილიზაცია განუხრელად და მიზანსწრაფულად ნერგავს ხორციელ თავისუფლებას, ზრუნავს მხოლოდ სხეულის უსაფრთხოებაზე, სულის უსაფრთხოებას კი სრულიად უგულებელყოფს. თანამედროვე ცივილიზაცია ნერგავს ვნებების თავისუფლებას და სწრაფად განეშორება ქრისტიანულ სიყვარულს. თუ საზოგადოება დაკარგავს ცოდნას ცოდვის შესახებ, ღმერთის უარმყოფელი გარეგანი თავისუფლება ბოლოს და ბოლოს რეგრესად იქცევა.